Cho đi học thêm nhóm này nhóm khác. Ông lão tóc bạc ngoặt sang chuyện con cháu nhà mình. May mà được phụ thân chủ nhiệm gọi về ôn luyện. Hôm thi, cả hai ba má xin nghỉ phép đưa đi, thuê nhà nghỉ máy lạnh ở mấy ngày. Vật chất khấm khá là điều kiện tốt cho sự học hành, nhưng thiếu cái chí thì phát sinh thỏa mãn, hưởng thụ. Thì cháu đích tôn ông cũng thế. Các thầy cô và bạn bè vào thăm, ai cũng ái ngại.
Ấy vậy mà đến lượt mấy đứa cháu đều học hành trung bình. Báo kể rằng suốt ba năm học cấp III, anh này chỉ có hai bộ quần áo sờn rách, đi chiếc xe đạp cũ tróc hết sơn kêu lạch cạch suốt dọc đường đến trường. Ông lão tóc hoa râm cũng chép miệng bổ sung.
Con người ta hơn nhau ở cái chí! Lại còn chuyện mới đây. Hồi bao cấp khó khăn, ông bà lam lũ, chắt chiu, nuôi bốn con ăn học, hai người đỗ đại học ngay năm đầu, hai người ôn lại thi năm sau cũng đã đỗ.
Điệp cũng gắng học, đạt giải học sinh giỏi Hóa. Bố mẹ sắm sanh cho chẳng thiếu thứ gì. Khó chịu lắm. Anh này tên là Điệp, nhà ở mãi làng Toòng Sành giáp chân núi trong Cốc San. Cao Văn Tư. Nhà chả có gì đáng tiền. Hai cốc nước chè vàng sánh lặng im trên bàn! Tiếng trống bên trường báo giờ ra chơi vang lên.
Lời người này nối tiếp, bổ sung lời người kia. Hai anh em mồ côi mẹ từ bé, một mình bố nuôi hai con ăn học. Hai ông lão thảnh thơi trở lại trong tiếng trẻ con rộn rã hồn nhiên từ bên trường vang sang. Biết nhà nghèo, không có gì trông để học đại học, nên thi tốt nghiệp xong, anh chàng đi làm thợ sơn. Nhà trường quy định học trò đến trường phải đi dép có quai hậu, ấy vậy mà mình anh này đi dép tổ ong vẹt gót, các thầy cô cũng thông cảm coi là biệt lệ.
Tựu trung hai ông lão đều ngẫm ra rằng: Lúc khó khăn phải nuôi cái chí. Ông tóc hoa râm kể về học trò ở ngay ở miền núi mình. “ Con người ta hơn nhau ở cái chí!” Hai ông lão nhắc lại lần nữa câu ấy và cùng thưởng thức hụm chè xanh chát đậm. Hóa ra, ý nghĩ hai người giống nhau. Cái sự thỏa mãn và tâm lý hưởng thụ nó làm con người ta sinh ỷ lại, thì làm sao mà học hành giỏi giang được.
Ấy vậy mà anh này học giỏi. Mới rồi có hai đứa cháu đi thi, cộng cả điểm ưu tiên khu vực, một đứa vừa đạt điểm sàn, một đứa vẫn hụt. Ăn uống kham khổ, tí tuổi mà đã đau bao tử.
Một anh, một chị đã mua ô tô. Thi tốt nghiệp là một trong ba người có điểm số dẫn đầu của trường. Ôi giời, nhà nghèo, chồng ra thành thị vá săm và chạy xe ôm, cơm nước ăn ngủ chui rúc, vợ ở nhà làm đồng và tranh thủ đi làm công, thế mà nuôi hai con gái học đại học, hai con trai sinh đôi, một đỗ thủ khoa Đại học Y Hà Nội, một đỗ Bách khoa điểm cao.
Giờ các anh chị công tác ở thành thị, đời sống khá giả.
Hai ông lão này đã từng đau bao tử cái hồi ăn độn sắn độn ngô, biết cái bệnh ấy ra sao rồi. Thi vào Đại học Sư phạm ở Thủ đô, vượt điểm chuẩn của trường. “ Thế nên, con người ta lúc nào cũng cần có cái chí!” Hai ông cụ trầm ngâm. Vậy mà người anh là học sinh giỏi toàn diện, đỗ vào đại học và năm nay học lên năm thứ tư.
Hôm rồi “xem mạng xem lưới”, ối giời, đi thi cho nó đông! Mà bố mẹ nó ngày xưa học hành ra gì cả đấy chứ! Hai ông lão trầm tư mặc tưởng theo dòng nghĩ suy của mỗi người.
Khi đời sống khấm khá càng phải nuôi cái chí vươn lên.
