Người tự trào của một thế hệ

Ảnh: XUÂN BÌNH 1. Gõ ba chữ Hoàng Phượng Vỹ trên Google, câu trả lời bao giờ cũng có vài dòng đính kèm tên tuổi nhà thơ Hoàng Trung Thông. Dẫu Vỹ không thích thì những “tít” bài kiểu Các cặp cha con nổi danh trong làng văn nghệ luôn gây sự chú ý, thu hút trí tò mò của số đông. Hãnh diện về cha, ngoài niềm tự hào không cần giấu giếm của người con trai bướng bỉnh nghiêng mình trước đấng sinh thành nổi tiếng, trong Vỹ còn cả sự kính trọng tuyệt đối với khí chất ông đồ Nghệ “sinh bất phùng thời” của thi sĩ Hoàng Trung Thông, mà anh là người hơn ai hết thuộc lòng, thông tỏ. Mới đây, dịp kỷ niệm 20 năm Ngày mất nhà thơ Hoàng Trung Thông, anh thêm cơ hội được tự mình chiêm nghiệm, tư lự trước thịnh tình mà người đời dành cho một bậc túc nho, một nhà thơ từng làm “quan” văn nghệ nhưng sống đích thực thơ hơn nhiều nhà thơ khác. Vỹ thường bày tỏ, sự tử tế chính là gia tài cha mình trao truyền thừa kế cho con cháu và cả gia đình anh luôn lấy thế làm điểm tựa, làm chỗ dựa bền vững ở trong đời. Vỹ thường ngày, thái độ nghiêm túc chỉ thoảng qua chốc lát, không lác đác xen vào những tình tiết bông đùa, những ríu rít rặt kiểu thông minh và cực kỳ dí dỏm, thì đã không ra một vóc hình Hoàng Phượng Vỹ rất khó lẫn giữa đám đông. Nhắc đến cha, Vỹ cũng có thể tỉnh bơ mà tưng tửng: “Nhà thơ Hoàng Trung Thông là người tiên phong làm thơ về… bất động sản”. Nói rồi cười, rồi bâng quơ giải thích: “Đấy, Bài ca vỡ đất đấy”. Anh đã lên giọng phán về ai thì người ấy chỉ bó giáo quy hàng, tức cũng biết điều im chứ ngôn từ đâu mà đáp đối lại Vỹ. Người thế, tưởng lấy vui làm chính, ngược lại Vỹ luôn cẩn trọng với mỗi một phát ngôn. Đùa một nhà văn đang được truyền thông săn đón, cưng nựng rằng anh Vỹ khen anh là người thông minh nhất nước, Vỹ đàng hoàng đính chính ngay: Anh chỉ nói là có trí nhớ tốt thôi. Vỹ nhớ dai đến lẩn thẩn, mỗi chuyện một nhà văn khác vào cái thời bao cấp khốn khó, rón rén mở tủ lấy chai rượu Tây (giờ thì bị coi là rẻ tiền) lui cui rót mời bè bạn, rồi lại ngay ngắn cất vào trong tủ, anh nhắc mãi không thôi. Nhắc cũng chả hàm ý gì, vẫn chỉ là yêu, là quý, là bạn bè tơ tưởng lại những tháng năm thiếu thốn, với gã trai sở trường uống rượu mà cũng phải dằn lòng tiết chế thú đam mê. Hoàng Phượng Vỹ bên trong vẻ ngoài thiếu chuẩn mực, đôi khi cố tình tạo dáng tay chơi lại ẩn chứa một cái phông văn hóa bài bản, một thái độ sống được rèn cặp kỹ lưỡng bởi cả những giáo điều không bao giờ vượt qua barie hay rời xa khuôn phép. Trước khi thành họa sĩ, Vỹ được đào tạo bài bản nghề kiến trúc sư. Bởi vậy lâu lâu ghi công sách đèn đại học, có ai cậy nhờ tư vấn sửa sang thiết kế nhà cửa, Vỹ tay đút túi quần tự tin hào hứng nhận lời. Ngó nghiêng bên này, chỉ trỏ bên kia, một hồi dưới sự bài trí của Vỹ, thể nào cũng ra một không gian sống gọn gàng và đầy khí chất văn minh, kiểu của những người hiện đại ưa cuộc sống bạn bè năng động. Vỹ là thế, quảng giao nhiều quan hệ, ai cũng có thể chuyện trò tung hứng, ngồi cả giờ đàm đạo đông tây kim cổ với nhà thơ Ngô Thế Oanh, hay nâng lên đặt xuống ầm ào chén rượu với những người ăn to nói lớn. Lạ một điều chỗ nào Vỹ cũng chọn được vị trí của riêng mình, và góc nào cũng khiến mình thành nổi bật với chung quanh. Thân hay sơ, quý hay không quý, Vỹ cũng luôn một điệu cười vui ý nhị. Nhiều khi muốn hỏi, muốn giải tỏa thắc mắc sao Vỹ lại chơi được với người này, kết giao được với người kia, chẳng phải tốt xấu sâu xa gì mà thoáng nhìn, chỉ rõ ràng là không hợp cá tính. Rồi dần dà thấy anh được nhiều người quý, cả những người thuộc hàng khó gần cũng dễ dàng coi Vỹ là tâm giao, mới thấu hiểu Vỹ là người biết chịu chuyện, biết nghe, biết vượt lên cái tầm phào giao đãi để mà nhẩn nha thể hiện sở học cùng ăm ắp những kỷ niệm đắp bồi trong hành trình tuổi thơ êm đềm và thời thanh niên sôi động được giao lưu, kết bạn với những bằng hữu tuyệt vời nhất của cha mình, cũng là những danh sĩ của thời họ sống. 2. Hoàng Phượng Vỹ con trai út nhà thơ Hoàng Trung Thông, có bằng kiến trúc làm chứng chỉ hoàn tất đường học, thì rốt cục trong đời, anh cũng định tên mình trong danh xưng họa sĩ. Khác với hầu hết những người cùng thế hệ, Vỹ không có mác tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Yết Kiêu làm căn cước, nhưng thẻ hành nghề của anh lại may mắn hơn vì lưu bóng dáng những bậc lão thành tài hoa nhất mực, những Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, những người bạn của cha Hoàng Trung Thông rồi thành bạn của cậu con trai út vì thằng bé tinh anh và có khiếu hội họa. Vỹ trong hội họa không đình đám như các thành viên nhóm The Gang of five một thời, cũng không buộc mình phải cá tính đến kỳ khôi như nhiều họa sĩ khác, anh không ồn ào bán tranh, không lập ngôn và giàu thiên hướng xã hội như một xu thế của mỹ thuật đương thời, Vỹ tĩnh lặng điềm đạm, nhẩn nha làm việc, nhẩn nha sáng tạo, nhẩn nha thể hiện cái “gu” rất mô - đéc của riêng mình. Mô - đéc nhưng lại thuần túy Việt Nam, nhìn vào là ra Vỹ, ra sự hồn nhiên lãng đãng, nhìn vào là ra tâm hồn Việt bao dung đôn hậu, ấm áp đến trong ngần. Vỹ không hẳn đã sẵn thiên hướng tự do như thế, anh cũng giống phần nhiều các họa sĩ vào đời trong giai đoạn đất nước mở cửa, hội họa bắt đầu hòa nhập với phương Tây, khôn ngoan lựa chọn bản sắc Việt làm hành trang để hút con mắt nhà nghề của những người sưu tập tranh đến từ bên ngoài biên giới. Vô hình chung, anh cùng bạn bè mình phần nào giới thiệu được một hình ảnh Việt Nam ra cùng thế giới. Vỹ là một họa sĩ có nền tảng văn hóa vững, có sự tinh tế đầy bản năng lẫn sức mạnh nội tâm cuộn trào, tuy nhiên vẫn giữ được trước sau tâm thế chừng mực, khuôn phép đúng kiểu người biết thế nào là đủ đầy tròn trịa. Nói như nhà phê bình mỹ thuật Bùi Như Hương, Hoàng Phượng Vỹ y hệt một gã du ca lang thang giữa cuộc đời tìm ý nghĩa trong sự vẽ. Anh là đại diện tiêu biểu của chủ nghĩa “ngây thơ” của Việt Nam, một họa sỹ hiếm khi nói về mình nhưng lại nằm trong số ít các tên tuổi giành được nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế... Vỹ không vẽ cũng có thể làm thơ, không chơi với mầu sắc ánh sáng thì cũng tạo lập sự nghiệp dễ dàng cùng đường nét, hình khối của kiến trúc, nhưng Vỹ dẫu làm gì, dẫu sống trong hội họa hay tồn tại giữa đời thường, vui tới bến, xả thân tới bến, nhưng (tiếc thay) lại luôn biết điểm dừng. Khôn ngoan tỉnh táo cũng bởi Vỹ thừa hưởng căn cốt gia đình nền nếp, hay bản năng nghệ sĩ trong anh luôn bị ràng buộc, luôn được níu kéo nhờ những sợi dây vô hình từ ám ảnh của những mất mát, từ cái giá phải trả đôi khi rất nghiệt ngã của sự dấn thân hăm hở. Hoặc thế hệ anh đã qua, sự chuyển giao của một thế hệ họa sĩ thành danh, chớp nhoáng tận hưởng lợi thế trong quãng thời gian đất nước vừa mở cửa, đã được trao chuyền gánh nặng sang những bờ vai khác, mạnh mẽ hơn, bất cần hơn và cũng bất an, phù phiếm hơn nhiều. Một tác phẩm của họa sĩ Hoàng Phượng Vỹ. NGÔ HƯƠNG SEN